မြန်မာနဲ့အိမ်နီးချင်းနိုင်ငံတွေမှာ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာကူးစက်ရောဂါတွေ ကူးစက်ဖြစ်ပွားမှု မြင့်တက်နေပါတယ်။အသက်ရှူလမ်းကြောင်းဆိုင်ရာ ရောဂါကူးစက်ဖြစ်ပွားမှုတွေထဲမှာ Human metapneumovirus (HMPV) ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး အပါအဝင် rhinovirus၊ respiratory syncytial virus ၊mycoplasma pneumonia ရောဂါတွေလည်းဖြစ်ပွားနေပါတယ်။ရာသီတုပ်ကွေး (Influenza A H1N1) ရောဂါဖြစ်ပွားမှုကအများဆုံးလို့ဆိုပါတယ်။
လတ်တလောကူးစက်ပျံနှံ့မှုမြင့်တက်လာနေတဲ့ Human metapneumovirus (HMPV) ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး မှာသတိပြုစရာ သုံးချက်တွေ့ရှိရပါတယ်။ HMPV ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးဟာ ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကဲ့သို့ အသစ်ဖြစ်ပေါ်လာ တဲ့ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးအမျိုးအစားသစ် (novel virus)တစ်ခုမဟုတ်ပါဘူး။HMPV ရောဂါပိုးဟာအသက်အရွယ်မရွေး ကူးစက်ဖြစ်ပွားနိုင်ပါတယ်။သာမာန်ထက်ရောဂါပိုမိုကူးစက် ဖြစ်ပွားနိုင်ပြီးရောဂါကူးစက်ဖြစ်ပွားခဲ့ရင်ပိုမိုပြင်း ထန်နိုင်တဲ့လူပုဂ္ဂိုလ်တွေလည်းရှိနေပါတယ်။ကာကွယ် ဆေးမရှိသေးတာကြောင့် ရောဂါကူးစက်ဖြစ်ပွားခဲ့ရင် သက်သာအောင်ဘဲကုသပေးနိုင်သေးတယ်လို့ နိုင်ငံပိုင်သတင်းစာမှာဖော်ပြထား တာတွေ့ရပါတယ်။
“ ရောဂါအသစ်မဟုတ်”
HMPV ရောဂါပိုးဟာ မြန်မာနိုင်ငံထဲမှာ လွန်ခဲ့တဲ့ ၂၀၁၄ ခုနှစ်နဲ့ ၂၀၁၅ ခုနှစ်တွေထဲက ဖြစ်ပွားနေပါပြီ။ ပြီးခဲ့တဲ့ ၂၀၂၃ ခုနှစ်၊ ၂၀၂၄ ခုနှစ်တွေမှာ ပြုလုပ်တဲ့ သုတေသနအချက်အလက်တွေအရ လည်း ပြင်ပလူနာကုဌာန တွေကို လာရောက်ပြသကုသမှုခံယူသူတွေမှာ HMPV ရောဂါပိုးကူးစက်ဖြစ်ပွားမှုတွေရှိခဲ့တာကိုတွေ့ရတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။ဒါ့ကြောင့် မြန်မာနိုင်ငံထဲမှာ ရောဂါကူးစက်ခံရပြီးဖြစ်တဲ့အတွက် HMPV ရောဂါပိုးဟာ ယခင် ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါဗိုင်းရပ်စ်ပိုးလိုမျိုး အသစ်ဖြစ်ပေါ်လာတဲ့ အမျိုးအစားမဟုတ်ပါဘူး။ကူးစက်ဖြစ်ပွားမှုရှိခဲ့ပြီး ရောဂါအမျိုးအစားအသစ်မ ဟုတ်တာကြောင့် ကိုယ်ခန္ဓာခုခံအားစနစ်ရှိနေပြီးလို့ သုံးသပ်ယူဆရနိုင်တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
HMPV ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး အပါအဝင် ရာသီတုပ်ကွေးရောဂါဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတွေနဲ့ အသက်ရှူလမ်းကြောင်းရောဂါ ဖြစ်ပွားစေတဲ့ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးတွေဟာ ဆောင်းရာသီကာလတွေမှာ ဖြစ်ပွားမှုများပြားလေ့ရှိပါတယ်။နိုင်ငံတ ကာမီဒီယာတွေမှာ HMPV ရောဂါပိုးကူးစက်ဖြစ်ပွားမှုတွေဟာ တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံအတွင်းဖြစ် ပွားမှုများပြားလျက်ရှိပြီး အာရှနိုင်ငံအချို့မှာလည်းကူးစက်ပျံနှံ့မှုတွေမြင့်တက်လာနေတယ်လို့ ဖော်ပြနေ ကြပါတယ်။တရုတ်ပြည်သူ့သမ္မတနိုင်ငံ ရောဂါထိန်းချုပ်ရေးနှင့်ကာကွယ်ရေးဗဟိုဌာနရဲ့ သတင်းအ ချက်အလက်အရ ၎င်းနိုင်ငံအတွင်းဆောင်းရာသီကာလ ရောဂါဖြစ်ပွားမှုပုံစံအတိုင်း မြင့်တက်နေခြင်း ဖြစ်ပြီး ရောဖြစ်ပွားတဲ့အရေအတွက်နဲ့ရောဂါပြင်းထန်မှုအခြေအနေတွေဟာ ယခင်နှစ်ထက်လျော့နည်း တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
“ ရောဂါပြင်းထန်နိုင်သူများ”
HMPV ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးဟာ အသက်အရွယ်မရွေးကူးစက်ဖြစ်ပွားနိုင်ပါတယ်။ရောဂါပိုမိုကူးစက်ဖြစ်ပွားနိုင်တဲ့သူ တွေကတော့ ကလေးငယ်၊အသက်အရွယ်ကြီးရင့်သူတွေနဲ့ ကိုယ်ခံအားစနစ်ကျဆင်းနေတဲ့သူတွေဖြစ်ပါတယ်။ ၎င်းတို့မှာ HMPV ဗိုင်းရပ်စ်ပိုး ကူးစက်ဖြစ်ပွားခဲ့ပြီဆိုရင်လည်း ရောဂါပိုမိုပြင်းထန်နိုင် ခြေရှိတာကြောင့် သတိပြုရမှာဖြစ်တယ်။ ရောဂါပြင်းထန်သူတွေရဲ့လက္ခဏာတွေက သာမာန်လက္ခဏာနဲ့ မတူဘဲ လေပြွန်ရောင်တာ၊ အဆုတ်ရောင်လာတာမျိုးတွေကို ခံစားရနိုင်ပါတယ်။ HMPV ရောဂါပိုးကြောင့် အချို့ကလေးငယ်တွေမှာ ဝမ်းလျှောတာ၊ အန်တာ၊ အနီစက်ထွက် တာနဲ့ အဖျားကြီးပြီးတက်တာမျိုးတွေလည်းခံစားရနိုင်ပါတယ်။ရောဂါပျိုးရက် ၃ ရက်မှ ၆ ရက်အထိဖြစ်ပြီး သာ မာန်ရောဂါလက္ခဏာတွေကတော့ ချောင်းဆိုးတာ၊ဖျားတာ၊နှာပိတ်တာနဲ့ အသက်ရှူကျပ်တာမျိုးတွေ လည်းခံစားရနိုင်ပါတယ်။ရောဂါလက္ခဏာရှိသူတွေထဲမှာ အသက် ၆၀ နှစ်နဲ့အထက် အသက်အရွယ်ကြီးရင့်သူတွေ၊ ကလေးငယ် တွေ၊ ကိုယ်ဝန်ဆောင်မိခင်တွေနဲ့ ကိုယ်ခံအားကျဆင်းနေသူတွေမှာ အသက်ရှူကျပ်တာ၊ မောပန်းတာ မျိုး ပြင်းထန်ရောဂါလက္ခဏာတွေပေါ်ပေါက်လာခဲ့မယ်ဆိုရင် နီးစပ်ရာ ဆေးရုံ၊ဆေးခန်းတွေကို အမြန် ဆုံးသွားရောက်ကုသမှုခံယူဖို့ အရေးကြီးပါတယ်။
HMPV ရောဂါပိုးကြောင့် သေဆုံးမှုနှုန်းကတော့ အသက်ရှူလမ်း ကြောင်းရောဂါတွေကြောင့် သေဆုံးမှုအားလုံးရဲ့ တစ်ရာခိုင်နှုန်းအောက်မှာဘဲရှိနေပါသေးတယ်။ HMPV ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကူးစက်မှုပုံစံက ကိုဗစ်-၁၉ ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကူးစက်ပုံနဲ့ ဆင်တူပါတယ်။ချောင်းဆိုးတာ၊နှာ ချေတာကထွက်ရှိတဲ့ အစက်၊အမှုန်တွေကတဆင့် ကူးစက်ပါတယ်။ရောဂါကူးစက်ခံစားနေရသူတွေနဲ့ ထိတွေ့တာ၊ လက်ဆွဲနှုတ်ဆက်တာ၊ အနီးကပ်ထိတွေ့တာတွေမှကူးစက်နိုင်ပြီး ရောဂါပိုးကပ်ငြိနေတဲ့ အရာဝတ္တုအသုံးအဆောင်ပစ္စည်းတွေရဲ့ မျက်နှာပြင်တွေကတစ်ဆင့် ပါးစပ်၊နှာခေါင်း၊မျက်စိတွေကို ထိ တွေ့မိခဲ့ရင်လည်း ကူးစက်နိုင်တယ်လို့သိရပါတယ်။ရောဂါကူးစက်ခံရသူ အများစုကတော့ ရောဂါလ က္ခဏာစတင်ပေါ်ပေါက်ချိန်မှစတင်ပြီး ၃ ရက်နဲ့ ၁၀ ရက်ကြားမှာ ပြန်လည်သက်သာကောင်းမွန်လေ့ရှိ တယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
“ ကာကွယ်ဆေးမရှိသေး”
HMPV ဗိုင်းရပ်စ်ပိုးကို ထိရောက်စွာ ရှင်းလင်းနိုင်မယ့် ဗိုင်းရပ်စ်ဆန့်ကျင်ဆေးဝါးတွေနဲ့ ကာကွယ်ဆေး တွေလတ်တလောမှာ မရှိသေးပါဘူး။ရောဂါလက္ခဏာတွေကို သက်သာအောင်သာ ဆေးဝါးကုသမှု တွေပေးနိုင်ပါသေးတယ်။ HMPV ရောဂါပိုး ရှိ၊မရှိ ဓာတ်ခွဲစမ်းသပ်စစ်ဆေးရာမှာ Nucleic Acid Amplification Test(NAAT) ဖြင့် ဗိုင်းရပ်စ်မျိုးရိုးဗီဇ (Virus genome) ကိုစစ်ဆေးတာ၊ Immunofluorescence or Enzyme Immunoassay ဖြင့် ဗိုင်းရပ်စ် (Virus Antigen) ကိုစစ်ဆေးတာ တွေနဲ့လုပ်ဆောင်နိုင်ပါတယ်။
ရောဂါကာကွယ်ရေးနည်းလမ်းတွေက ကိုဗစ်-၁၉ ရောဂါကာကွယ်ရေးနည်းလမ်းတွေနဲ့ အတူတူပဲဖြစ် ပါ တယ်။အများပြည်သူအသုံးပြုတဲ့ နေရာတွေကမျက်နှာပြင်တွေကိုထိတွေ့ပြီးတဲ့အခါတိုင်း၊အခြားသူတွေ နဲ့ လက်ဆွဲနှုတ်ဆက်ပြီးတဲ့အခါတိုင်း လက်ကိုဆပ်ပြာနဲ့ရေအသုံးပြုပြီး အနည်းဆုံး စက္ကန့် ၂၀ ကြာဆေး ကြောတာ၊ ရေမလိုတဲ့လက်သန့်စင်ဆေးရည် အသုံးပြုတာတွေနဲ့ကာကွယ်ရမှာဖြစ်ပါတယ်။ချောင်းဆိုး၊ ဖျားနာ၊ နှာပိတ်စတဲ့ ရောဂါလက္ခဏာရှင်များနဲ့ ခပ်ခွာခွာနေပြီး ရောဂါလက္ခဏာရှိသူတွေကလည်း လူ ထူထပ်တဲ့နေရာတွေကို သွားလာတာမျိုးရှောင်ကြဉ်ရမှာဖြစ်ပါတယ်။မဖြစ်မနေသွားလာတာမျိုးမှာ ပါး စပ်၊ နှာခေါင်းစည်းတွေကို စနစ်တကျတပ်ဆင်ထားဖို့လိုမယ်လို့သိရပါတယ်။မြန်မာနိုင်ငံအနေနဲ့ ကူးစက်ရောဂါစောင့်ကြပ်ကြည့်ရှုခြင်း လုပ်ငန်းတွေနဲ့ ရောဂါကာကွယ်ထိန်းချုပ်ကုသရေးတုံ့ပြန် ဆောင်ရွက်မှုတွေကိုလည်းအချိန်နှင့်တစ်ပြေးညီ အထူးအလေးထားဦးစားပေးလုပ်ငန်းအဖြစ်လုပ် ဆောင်နေတယ်လို့ ဆိုပါတယ်။
ဇင်ယော်(မော်လမြိုင်)
